Sáng kiến kinh nghiệm Kĩ năng vẽ biểu đồ và phõn tớch bảng số liệu

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Kĩ năng vẽ biểu đồ và phõn tớch bảng số liệu

1. PhÇn 1: §Æt vÊn ®Ò 1. Lý do chon ®Ò tµi Đất nước ta đang hướng đến mục tiêu năm 2020 cơ bản trở thành nước công nghiệp. Để thực hiện được mục tiêu đó nguồn lực con người là quan trọng. Trong quá trình thực hiện mục tiêu đó giáo dục được coi là quốc sách để đào tạo những con người toàn diện: có phẩm chất, năng lực, tri thức và kĩ năng. Để thực hiện được yêu cầu trên người giáo viên ngoài việc trang bị cho học sinh kiến thức còn phải dày công nghiên cứu để rèn luyện phương pháp, kĩ năng cho các em. Trong giảng dạy môn Địa lí ngoài việc trang bị kiến thức thì việc rèn luyện kĩ năng cho các em là rất quan trọng, trong đó phải kể đến đó là kĩ năng vẽ biểu đồ, phân tích bảng số liệu là khá cần thiết. Trong quá trình giảng dạy tôi thấy các em còn khá lúng túng hoặc làm rất sơ sài, không xác định được trọng tâm yêu cầu của đề bài thậm chí có những em chưa biết tính toán thành thạo để phân tích, giải thích hoàn chỉnh một bài. Xuất phát từ thực tế trên, tôi mạnh dạn chọn nghiên cứu đề tài “Rèn kĩ năng vẽ biểu đồ và phân tích bảng số liệu” để đưa ra cùng đồng nghiệp trao đổi, rút kinh nghiệm góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Địa Lí. 2. Môc ®Ých Được giảng dạy bộ môn Địa lí trong nhà trường THCS đặc biệt là nội dung lớp 9, t«i nhËn thÊy nội dung c¸c bµi trong s¸ch gi¸o khoa míi cã phÇn phong phó, ®a d¹ng vµ cã yªu cÇu cao h¬n (mÆc dï còng cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhá ë tõng mục, tõng bµi); do ®ã, ®ßi hái häc sinh ph¶i lµm viÖc víi c­êng ®é cao h¬n ®Ó rÌn luyÖn kÜ n¨ng, kÜ x¶o ®Þa lÝ, ®Æc biệt lµ kÜ n¨ng vÏ biÓu ®å, tính toán, phân tích,giải thích một bảng số liệu cụ thể.Th«ng qua tõng bµi häc, tiÕt học gi¸o viªn sÏ lµ ng­êi trực tiÕp h­íng dÉn c¸c em rÌn luyện kÜ n¨ng ®ã. Qua kinh nghiệm cña b¶n th©n ®· tõng thực hiện c¸ch rÌn kÜ n¨ng ®Þa lÝ nµy trong mét sè n¨m t«i nhận thấy rất hiệu quả trong tõng giê dạy-häc; vµ hiệu qu¶ nµy kh«ng dõng lại ë ®ã mµ nã cßn cã Ých rÊt lín cho häc sinh øng dụng kÜ n¨ng nµy vµo trong thực tÕ cuộc sèng. ChÝnh v× ®Ò tµi mang một ý nghÜa thiÕt thực như vậy, cho nªn t«i ®· mạnh dạn mong được trao ®æi, ®ược ®ãng gãp ý kiÕn tõ c¸c ®ång chÝ, ®ång nghiệp trong ngµnh nãi chung vµ c¸c ®ång chÝ, ®ång nghiÖp trong nhãm, tæ §ịa lí nãi riªng; ®Ó t«i vµ c¸c ®ång chÝ sÏ cã nhiÒu s¸ng kiÕn, kinh nghiệm h¬n n÷a trong dạy - học bộ m«n nµy cho tèt vµ ®ạt kÕt qu¶ cao.
2. 3.NhiÖm vô ®ª tµi Trong mét sè n¨m d¹y §ịa lÝ, t«i thÊy nếu rèn luyện tốt kÜ n¨ng vẽ biểu đồ và phân tích b¶ng sè liÖu th× học sinh sÏ có khả năng tự học, tự lÜnh hội tri thøc mét c¸ch chñ động h¬n bởi nếu không học các em sẽ không đủ kiến thức để nhận xét, giải thích trên cơ sở những số liệu, những dữ kiện mà yêu cầu của đề bài đưa ra. Và đặc biệt dưới sẽ hướng dẫn của giáo viên một cách tỉ mỉ các em sẽ hình thành kĩ năng vẽ biểu đồ , nhận xét bảng số liệu nhanh hơn, thuần thục hơn với mức độ từ đơn giản đến phức tạp, những giờ học theo đó mà đạt kết quả tốt; kh«ng khÝ líp học s«i næi – v× c¸c em ®ược tự làm việc, tự nghiên cứu độc lập, tự suy nghĩ, tự lĩnh hội tri thức một cách thực sự mà không bị thụ động - §©y lµ ®iÒu mµ c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh hiÖn nay ®ang h­íng tíi. 4. §èi t­îng nghiªn cøu Đối tượng học sinh ở đây là học sinh lớp 9 - lứa tuổi đã và đang bắt đầu làm quen và hình thành tư duy một cách có hệ thống hơn, những thắc mắc của các em đã thực tế và gần gũi nên giáo viên không chỉ giải quyết vấn đề đơn thuần mà đòi hỏi phải nắm bắt cả nhu cầu lĩnh hội tri thức mới của các em để hướng các em tới tìm hiểu, phân tích và giải thích các yếu tố, hiện tượng địa lí một cách lôgic, đầy đủ nhất thông qua những bài tập vẽ biểu đồ, phân tích bảng số liệu ở chương trình lớp 9. Trên cơ sở đó giáo viên phải nghiên cứu nắm chắc nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên và tham khảo những tư liệu mở rộng nhằm tác động vào đúng đối tượng , phạm vi nghiên cứu của mình. 5. Ph¹m vi ®Ò tµi Trong cÊu tróc néi dung ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa §Þa lÝ cÊp Trung häc c¬ së có rất nhiều nội dung có liên quan và cẩn đến bảng số liệu nhưng thời gian có hạn tôi chỉ xin phép hướng dẫn phân tích một bảng số liệu có liên quan đến kiến thức dân số, kinh tế trong chương trình Địa lí 9. 6. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Để đề tài có hiệu quả, chúng ta cần có phương pháp nghiên cứu đúng đắn, trước tiên phải có sự quan sát, đánh giá tình hình học sinh, chất lượng học tập, ý thức học tập ở nhà, bài kiểm tra. Khi đánh giá được tình hình học tập của học sinh tôi lựa chọn nội dung nghiên cứu, từ đó tìm tòi tài liệu ,tham khảo ý kiến của đồng nghiệp. Cùng với tài liệu đã thu thập được , tôi viết đề cương sau đó đưa ra tổ chuyên môn cùng thảo luận. Được sự đóng góp ý kiến của tổ chuyên môn tôi thực hiện đề tài và rút kinh nghiệm. Qua quá trình nghiên cứu lí thuyêt kết hợp thực tế học sinh tôi điều chỉnh thiếu sót,
3. bất cập nảy sinh. Nãi tãm l¹i, ®Ó rẽn kĩ năng vẽ biểu đồ, phân tích bảng số liệu cã thÓ sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p: nªu vÊn ®Ò, th¶o luận, trao ®æi nhãm tại líp, tổng hợp từ tài liệu, làm việc cá nhân sö dông nhiÒu ph­¬ng tiện: b¶ng số liệu, biÓu ®å ®Ó th«ng qua ®ã mµ võa cung cÊp kiÕn thøc míi cho học sinh lại vừa rèn kü n¨ng cho học sinh. PhÇn II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 1.C¬ së lÝ luËn Môc tiªu cña gi¸o dôc THCS – theo ®iÒu 23 luật Gi¸o dục lµ “nh»m gióp học sinh cñng cè vµ ph¸t triÓn nh÷ng kÕt qu¶ cña gi¸o dục tiÓu học, cã tr×nh ®ộ học vÊn phæ th«ng c¬ së vµ nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ kü thuật vµ h­íng nghiÖp ®Ó tiÕp tục học THPT hoặc đi vào cuộc sống lao động”. ĐÓ phục vụ mục tiªu trªn, s¸ch gi¸o khoa ®Þa lÝ 9 được biên soạn theo hướng tạo ®iÒu kiện cho gi¸o viªn ®æi míi ph­¬ng ph¸p dạy học lµ biÕt sö dụng c¸c ph­¬ng ph¸p ®ặc tr­ng cña bộ m«n ®ịa lÝ phï hợp víi yªu cÇu bµi gi¶ng, tr×nh ®ộ tiÕp thu cña học sinh, lµ biÕt tæ chøc h­íng dÉn học sinh tự tiÕp thu kiÕn thøc tại líp lµ v« cïng cÇn thiÕt vµ ®©y ®ược coi lµ một ph­¬ng ph¸p dạy học tÝch cực. Xuất phát từ quy luật của sự nhận thức: từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng thì giáo viên là người đóng vai trò quan trọng trong việc hướng các em đến việc tiếp thu bài học tốt hơn: - Gi¸o viªn huy ®ộng ®ược vèn sèng, vèn hiÓu biÕt cña học sinh trong suèt bµi gi¶ng ®Ó tõ ®ã cung cÊp kiÕn thøc míi cho học sinh. - Gi¸o viªn khuyÕn khÝch häc sinh mạnh dạn ph¸t biÓu nhận xÐt, c¸ch nh×n nhận vµ c¸c quan ®iÓm riªng cña m×nh ®èi víi tõng sự vật, hiện tượng địa lÝ ®Ó qua ®ã rÌn luyện ãc t­ duy vµ ph¸n ®o¸n ®ịa lÝ cho học sinh ®Ó tõ ®ã tạo lập được c¸c mèi quan hệ ®ịa lÝ: tự n¾m v÷ng lí thuyết để phân tích, giải thích bảng số liệu. - Gi¸o viªn h­íng dÉn cho học sinh sử dụng kiÕn thøc võa học của không chỉ bộ môn Địa lí mà phải áp dụng cả kĩ năng của bộ môn khác đặc biệt là Toán học để vẽ biểu đồ, ®Ó gi¶i c¸c bµi tập hoặc øng dụng vµo thùc tÕ cuộc sèng hµng ngµy.Trong ®ã ®¸ng l­u ý lµ kh¶ n¨ng nhận biÕt ngay được hiện tượng, sự vật địa lí, h­íng ph¸t triÓn cña ®èi tượng thông qua bảng số liệu. 2. Cơ sở thực tiễn: Thực tiễn hiện nay, ở các trường trung học cơ sở nhất là các trường ở vùng nông thôn, phương tiện dạy học vừa thiếu vừa
4. không đảm bảo về mặt chất lượng. Hơn nữa bộ môn Địa lí là một bộ môn khoa học tự nhiên đồng thời cũng vừa là bộ môn khoa học xã hội, kiến thức rộng lớn và luôn thay đổi theo sự phát triển của xã hội loài người, do đó yêu cầu cách dạy học, tư duy cũng luôn phải đổi mới không ngừng để phù hợp với những thay đổi đó. Một thực tế nữa là kỹ năng địa lí của học sinh bậc phổ thông còn rất hạn chế do đó các em thường làm mất rất nhiều thời gian khi làm việc với các dạng bài có sự liên kết giữa các yếu tố địa lý đặc biệt khi liên quan đến những bảng số liệu yêu cầu vẽ biểu đồ, tính toán, so sánh, nhận xét, giải thích, nếu học sinh được rèn luyện nhuần nhuyễn các kĩ năng địa lí sẽ giúp các em lĩnh hội kiến thức nhanh chóng. Trong quá trình dự giờ thao giảng ở tổ bộ môn trong nhà trường cũng như qua nhiều lần sinh hoạt chuyên môn tôi nhận thấy giáo viên đề cập đến vấn đề này nhưng chưa sâu và chưa toàn diện, trong quá trình thực dạy những tiết học như thế này đòi hỏi tôi phải nghiên cứu , học hỏi thêm đặc biệt là những giáo viên công tác lâu năm . Về mặt thời gian, trong quá trình nghiên cứu bài giảng trước khi lên lớp chúng ta tìm hiểu nội dung của rất nhiều bài lí thuyết, nhiều dạng bài tập vẽ biểu đồ, phân tích số liệu khác nhau, tư liệu cần sử dụng (đã có trong bài đó và những bài có kiến thức liên quan hoặc không có trong sách giáo khoa). 3.C¸c b­íc tiÕn hµnh Trước đây những dạng bài tập vẽ biểu đồ, phân tích số liệu tôi thường ít chú ý đến mà chỉ hướng dẫn đơn giản trong từng bài chưa chú ý đến việc hướng dẫn các em theo hệ thống nhưng trong năm học 2009 – 2010 tôi đã mạnh dạn xin phép để bố trí một số buổi ngoại khoá của trường để hướng dẫn các em cách vẽ, nhận dạng biểu đồ, cách phân tích và giải thích bảng số liệu theo các bước cụ thể: A.Vẽ biểu đồ 1. Các dạng biểu đồ Đối với chương trình Địa lí lớp 9 tôi chỉ giới thiệu 5 dạng biểu đồthuộc 2 nhóm biểu đồ: Nhóm 1: Thể hiện động thái phát triển của đối tượng địa lý a. Biểu đồ hình cột: sử dụng để chỉ sự khác biệt về quy mô khối lượng của 1 hay 1 số đối tượng địa lí hoặc sử dụng để thể hiện tương quan về độ lớn giữa các đại lượng. - Các dạng biểu đồ cột: + Biểu đồ cột đơn
5. + Biểu đồ cột chồng + Biểu đồ cột ghép (2 hoặc 3 cột ghép có cùng đại lượng hoặc khác đại lượng) + Biểu đồ thanh ngang. - Các bước tiến hành khi vẽ biểu đồ cột: + Bước 1: chọn tỉ lệ thích hợp + Bước 2: kẻ hệ trục vuông góc: o trục tung thể hiện đơn vị của đại lượng. o trục ngang thể hiện các năm hoặc các đối tượng khác nhau: khoảng cách các cột là bằng nhau hoặc cách nhau theo đúng tỉ lệ thời gian + Bước 3: tính độ cao của từng cột cho đúng tỉ lệ rồi thể hiện trên giấy. + Bước 4. Hoàn thiện biểu đồ( ghi bảng chú giải, tên biểu đồ ) b. Biểu đồ kết hợp ( giữa biểu đồ cột và biểu đồ đường) - Dạng này các đối tượng được thể hiện trong biểu đồ kết hợp thường có quan hệ nhất định với nhau. Vì vậy khi chọn tỉ lệ cho các đối tượng phải chú ý cho biểu đồ cột và đường không tách rời nhau thành hai khối riêng biệt. - Một số dạng biểu đồ kết hợp: o Biểu đồ kết hợp cột và đường o Biểu đồ kết hợp giữa cột chồng và đường - Các bước tiến hành vẽ biểu đồ kết hợp: o Bước 1: kẻ hệ toạ độ vuông góc( hai trục đứng ở hai bên, một trục ngang) o Bước 2: xác định tỉ lệ thích hợp trên các trục o Bước 3. Vẽ biểu đồ hình cột. o Bước 4. Vẽ hình đường biểu diễn o Bước 5. Hoàn thiện biểu đồ( ghi số liệu, lập bảng chú giải, ghi tên biểu đồ) c. Biểu đồ đường (đồ thị hoặc đường biểu diễn) - Là dạng biểu đồ dùng để thể hiện tiến trình phát triển sự biến thiên của các đối tượng qua thời gian dài. - Một số dạng biểu đồ đường: + Biểu đồ một đường biểu diễn