Sáng kiến kinh nghiệm Áp dụng bản đồ tư duy trong dạy và học môn Tiếng Anh Lớp 8

Nội dung text: Sáng kiến kinh nghiệm Áp dụng bản đồ tư duy trong dạy và học môn Tiếng Anh Lớp 8

1. ÁP DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN TIẾNG ANH LỚP 8 PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO PHÙ CÁT TRƯỜNG THCS CÁT TƯỜNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM : Họ và tên giáo viên : Võ Thị Thúy Hồng Tổ tiếng Anh 1
2. ÁP DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN TIẾNG ANH LỚP 8 A-MỞ ĐẦU I-ĐẶT VẤN ĐỀ : 1-Thực trạng vấn đề : Năm học 2011-2012 là năm học tiếp tục thực hiện những cuộc vận động lớn của ngành đặc biệt nhất là “xây dựng trường học thân thiện , học sinh tích cực’’ .Trong cuộc vận động đó có nội dung dạy học có hiệu quả-nội dung quan trọng nhất trong năm nội dung của phong trào này.Để làm được điều đó giaó viên phải thực hiện rất nhiều biện pháp trong đó đổi mới phương pháp dạy học như là yêu cầu bắt buộc nhằm tạo ra không khí học tập sôi nổi,học sinh học tập tích cực ,đạt chất lượng,hiệu quả cao. Lâu nay ,trong việc giảng dạy giáo dục học sinh, đa phần các em phải ‘nhồi nhét’ một lượng kiến thức lớn từ nhiều môn học bằng cách ‘học vẹt’-chỉ học thuộc lòng mà không hiểu y chính.Nguyên nhân là từ thói quen dạy và học thụ động , khiến học sinh chỉ biết tiếp thu kiến thức một chiều mà không chú trọng tự nghiên cứu tìm tòi ,nắm y chính của bài học. Nhằm hướng các em đến một phương pháp học tập tích cực tự chủ,bản thân mỗi người thầy không chỉ cần giúp các em khám phá kiến thức mới mà còn phải giúp các em hệ thống được những kiến thức đó .Việc xây dựng được một “hình ảnh” thể hiện mối liên hệ giữa các kiến thức sẽ mang lại lợi ích đáng quan tâm về các mặt : ghi nhớ,phát triển nhận thức, tư duy ,óc tưởng tượng và khả năng sáng tạo.Một trong những công cụ hết sức hữu hiệu để tạo nên các hình ảnh liên kết là bản đồ tư duy .Bản đồ tư duy ra đời như một luồng không khí mới thổi vào vùng đất khô cằn của kiểu truyền đạt –lắng nghe trước đây.Nó định hình cho giáo viên biết được phải trình bày như thế nào trên đó để mang lại hiệu quả cao nhất.Nó giúp học sinh chủ động phát triển y kiến của mình,hình thành tư duy suy nghĩ độc lập , chủ động từ đó các em có thể tham gia một cách tích cực hơn trong suốt tiến trình lĩnh hội tri thức . Đối với môn tiếng Anh cái kiểu ‘học vẹt’ càng không thể phù hợp. Các em không thể ngân nga một cấu trúc tiếng Anh như cách học đối với các môn học bài thuộc lòng .Với những lí lẽ trên ,từ những gì đúc kết được qua việc áp dụng bản đồ tư duy trong dạy và học môn tiếng Anh thời gian qua, tôi mạnh dạn viết nên đề tài “Áp dụng bản đồ tư duy trong dạy và học môn tiếng Anh lớp 8” Hy vọng sẽ thể hiện được bằng chứng chứng thực việc áp dụng bản đồ tư duy là cách đổi mới phương pháp tích cực nhất mang lại hiệu quả giảng dạy và học tập trong thời đại ngày nay. 2-Ý nghĩa và tác dụng của giải pháp mới: Phải huy động cả bộ não tham gia vào tiến trình lĩnh hội tri thức đối với một môn học khó nhớ ,khó thuộc như tiếng Anh thì việc áp dụng bản đồ tư duy chắc chắn sẽ giúp các em sáng tạo hơn , phát triển năng khiếu hội họa ,sở thích của các em .Các em có thể tự do lựa chọn màu sắc ,đường nét ; tự do ‘sáng tác’ nên tác phẩm từ chính suy nghĩ của mình.Ngoài ra các em có thể tiết kiệm thời gian học,không nhàm chán với những câu từ dài dòng từ đó các em sẽ ghi nhớ tốt hơn và nhìn thấy được bức tranh tổng thể của bài học ; tổ chức và phân loại được suy nghĩ của mình ở từng giai đọan của tiến trình dạy và học . 3-Phạm vi nghiên cứu của đề tài : Trong giới hạn của bản thân, tôi chỉ mạnh dạn nêu ra những kinh nghiệm của mình từ việc áp dụng đề tài này ở nhiều bài học và được phân chia theo từng bước lên lớp ở môn tiếng Anh lớp 8 trường Trung học cơ sở II-PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH 1-Cơ sở lí luận và thực tiễn có tính định hướng cho việc nghiên cứu tìm giải pháp của đề tài: a-Cơ sở lí luận: Năm học này là năm học thứ hai áp dụng việc sử dụng bản đồ tư duy như một phương pháp giảng dạy mới sau một năm thí điểm ở hơn 355 trường trên phạm vi cả nước nhưng đây lại là năm đầu tiên áp dụng ở trường trung học cơ sở trong huyện Phù Cát.Cũng trong năm học này bộ Giaó dục đào tạo đã quyết định đưa phương pháp này thành 1 trong 5 chuyên đề tập huấn cho giáo viên trung học cơ sở trên toàn quốc.Theo ông Vũ Đình Chuẩn ,vụ trưởng vụ giáo dục trung học bộ Giaó dục Đào tạo ‘ngoài tính khoa học ,phương pháp học này có nhiều ưu điểm phù hợp với điều kiện kinh tế và cơ sở vật chất của ngành giáo dục Việt Nam’.‘Bản đồ tư duy có thể áp dụng cho nhiều vùng khác nhau ,đặc biệt tại các vùng nghèo ,giáo viên có khi chỉ cần một tấm bản đồ dùng rồi , một tờ lịch dùng rồi,chỉ cần một mặt giấy cũng có thể vẽ được bản đồ tư duy .Học sinh có thể học trên một mặt bằng ,thậm chí là một nền đất.Chính vì tính linh hoạt nên khi áp dụng nó khả thi’’ ‘Việc phát triển tư duy cho học sinh và giảng dạy kiến thứcvề thế giới xung quanh luôn là một trong những ưu tiên 2
3. ÁP DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN TIẾNG ANH LỚP 8 hàng đầu của những người làm công tác giáo dục”. Còn theo tiến sĩ Trần Đình Châu-người đầu tiên tiến hành nghiên cứu và tìm cách đưa phương pháp ‘Bản đồ tư duy’ vào giảng dạy ở Việt Nam thì ‘quan trọng là phổ biến phương pháp giảng dạy này đến giáo viên ,thay đổi tư duy dạy học của họ’ . b-Cơ sở thực tiễn : Trong những năm vừa qua , Sở giáo dục đào tạo Bình Định và Phòng giáo dục đào tạo Phù Cát rất quan tâm chú trọng tới việc đổi mới phương pháp giảng dạy,nâng cao chất lượng học sinh.Ngành giáo dục luôn tổ chức định kì các kì thi giáo viên dạy giỏi ,cuộc thi học sinh giỏi cấp huyện ,cấp tỉnh,kì thi Olympic Tiếng Anh qua mạng.Hằng năm Sở và Phòng giáo dục đào tạo đã có các cuộc thanh tra trường học nhằm tư vấn ,thúc đẩy cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học , kiểm tra về việc học tập tích cực của các em ,tổ chức hội thảo chuyên đề về nâng cao chất lượng dạy và học.Đồng thời đó cũng là vấn đề chính trong các cuộc họp hội đồng,hội nghị ,hội thảo ở tổ chuyên môn.Nâng cao chất lượng học sinh cần phải đổi mới phương pháp ,chú trọng đến cách hướng dẫn học sinh tự học ,tự tìm tòi khám phá và sáng tạo .Bản đồ tư duy trong dạy và học thể hiện được điều đó. Thực tế cho thấy , còn có rất nhiều giáo viên cũng như học sinh chưa biết cách thể hiện bản đồ tư duy là thế nào (cụ thể là viết dài dòng ) ; phải áp dụng nó cho những phần mục nào trong tiến trình bài dạy (thường chỉ áp dụng cho phần củng cố) ; sử dụng nó sao cho có hiệu quả Tuy nhiên , có rất nhiều giáo viên đã thể hiện đúng cách và đặc biệt là những sản phẩm bản đồ tư duy của học sinh rất sáng tạo và sáng tạo một cách bất ngờ .Các em có thể lĩnh hội được nhanh kiến thức và thể hiện nó qua bản đồ đầy sinh động, ngắn gọn , súc tích. 2-Các biện pháp tiến hành,thời gian tạo ra giải pháp a)Các biện pháp tiến hành : -Phương pháp trực quan (dùng bản đồ tư duy của giáo viên và học sinh) -Phương pháp chỉ dẫn (hướng dẫn các em cách vẽ,cách trình bày và cách áp dụng) -Phương pháp luyện tập thực hành (cho học sinh vẽ ,ứng dụng trong từng bài học và từng kiểu bài lên lớp) -Phương pháp so sánh đối chiếu b)Thời gian tạo ra giải pháp: Giaỉ pháp được thực hiện và áp dụng ngay khi được tập huấn vào đầu năm học 2011-2012 này và qua thời gian hướng dẫn chỉ bảo cho các em làm quen ,tiếp cận dần với cách thể hiện bản đồ tư duy và tập cho các em cách để trình bày y tưởng trước lớp Trước khi tiến hành đề tài này tôi đã có một bước khảo sát về khả năng áp dụng bản đồ tư duy của các em học sinh trong các lớp 8 mình giảng dạy. Mục đích của ứng dụng phương pháp mới là nâng cao chất lượng học sinh .Do đó, ở đây tôi xin nêu ra mức độ nắm vững kiến thức trước khi áp dụng bản đồ tư duy qua bài kiểm tra 45’ số 1 như sau Lớp Sĩ số Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém SL % SL % SL % SL % SL % 8a6 45 3 6,7 4 8,9 21 46,7 8 17,8 9 20 8a7 47 5 10,6 9 19,1 17 36,2 12 25,5 4 8,5 8a8 43 5 11,6 3 7,0 16 37,2 10 23,3 9 20,9 8a9 39 1 2,6 4 10,3 18 46,2 13 33,3 3 7,7 B-NỘI DUNG: I-MỤC TIÊU : Nhiệm vụ của đề tài Là nhằm ứng dụng bản đồ tư duy trong các khâu lên lớp (vào bài , giới thiệu ngữ liệu mới , luyện tập có kiểm soát , luyện tập nâng cao –sáng tạo và củng cố) .Bên cạnh đó , hướng dẫn cho các em cách để vẽ và trình bày bản đồ tư duy thông qua từng phần bài học của chương trình tiếng Anh lớp 8 bao gồm Getting started /listen and read, speak- listen , read , write và language focus ở nhiều Unit khác nhau. Đồng thời từ đó trình bày thêm việc vận dụng bản đồ tư duy qua từng tiết đó như thế nào để đạt hiệu quả giảng dạy (cụ thể là ứng dụng được ở những hoạt động nào .Ví dụ : lucky numbers , matching , networks , brainstorming ) Vậy bản đồ tư duy (mindmap)là gì ? Theo ‘giáo dục và thời đại’ : ‘Bản đồ tư duy là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc ,hình ảnh để mở rộng và đào sâu các tưởng; là một công cụ tổ chức tư duy nền tảng,có thể miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét ,màu sắc phù hợp với cấu trúc,hoạt động và chức năng của bộ não , giúp con người khai thác tiềm năng vô tận của bộ não’. 3
4. ÁP DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY VÀ HỌC MÔN TIẾNG ANH LỚP 8 Ngoài ra, bản đồ tư duy còn là phương pháp được đưa ra để tận dụng khả năng ghi nhận hình ảnh của bộ não Đây là cách để ghi nhớ chi tiết ,để tổng hợp hay để phân tích một vấn đề ra thành một dạng của lược đồ phân nhánh II-Mô tả giải pháp của đề tài 1-Thuyết minh tính mới : a)Bản đồ tư duy được hình thành như thế nào cho hiệu quả? Đầu tiên tôi xin nêu lại cách để vẽ bản đồ tư duy sao cho đúng với y nghĩa của nó. 1. Bắt đầu từ trung tâm và triển khai ra các nhánh (có thể sử dụng từ chính hoặc những hình ảnh cần thiết) 2. Tạo cho trung tâm một hình ảnh rõ ràng và ‘mạnh’ miêu tả được nội dung tổng quát của toàn bộ bản đồ 3. Tạo các trung tâm nhánh và các chi tiết nhánh.Nối các nhánh chính –cấp một- đến hình ảnh trung tâm.Nối các nhánh cấp hai đến các nhánh cấp một và cứ như thế bằng các đường kẻ.Các đường kẻ này càng gần thì càng được tô đậm hơn, dày hơn 4. Đặt những từ trọng tâm vào những hàng làm tăng kết cấu của các ghi chú 5. Trường hợp sau phải phân biệt rõ hơn những trường hợp trước 6. Sử dụng màu sắc để làm nổi bật vấn đề .Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như hình ảnh 7. Những gì không có trong trình bày thì không đưa vào bản đồ 8. Tư duy hai chiều 9. Sử dụng mũi tên ,hình ảnh,biểu tượng để tạo ra sự liên kết(vẽ đường cong sẽ thu hút hơn) 10. Không để bị tắc ở một khu vực .Nếu cạn kiệt suy nghĩ thì chuyển sang nhánh khác 11. Ghi ngay y tưởng vào nơi hợp lí ngay khi nghĩ ra nó 12. Phá vỡ ranh giới.Khi hết giấy để trình bày thì không nên thay một tờ khác to hơn mà sử dụng thêm tờ nữa ghép vào 13. Hãy sáng tạo. b )Cách ghi chép có hiệu quả trên bản đồ tư duy: 1. Dùng từ khóa và y chính 2. Viết cụm từ , không viết thành câu 3. Dùng các từ viết tắt 4. Có tiêu đề 5. Đánh số các y 6. Liên kết y dùng nét đứt,mũi tên,số,màu sắc 7. Ghi chép nguồn gốc thông tin để có thể tra cứu dễ dàng c)Tính mới trong việc vận dụng đề tài : Bản đồ tư duy -như đã trình bày -đã được áp dụng và đúc kết về hiệu quả mang lại từ nhiều người ,nhiều lĩnh vực.Tuy nhiên nó cũng chỉ mới được đưa vào áp dụng trong lĩnh vực giáo dục của tỉnh nhà từ đầu năm học 2011- 2012.Tính mới trong đề tài này là ở chỗ : thứ nhất : nó là phương pháp mới hoàn toàn với giáo viên trong trường ; thứ hai - nó áp dụng cho bộ môn tiếng Anh không chỉ với mục đích là để ghi chép ngắn gọn nội dung bài dạy mà từ bản đồ tư duy bản thân tôi có thể áp dụng nó như một phương pháp hữu hiệu để xâu chuỗi nội dung bài học,làm cho nó xuyên suốt ,khắc sâu được vấn đề cho từng phần mục trong suốt tiến trình bài dạy của mình.Tôi có thể sử dụng bản đồ tư duy của mình để cho các em đặt câu hỏi - trả lời ( phần controlled ) ; tóm tắt nội dung bài học ( phần remember / phần controlled ); ôn tập củng cố kiến thức cũ (phần warm-up/phần pre-) ; gợi y để vào bài (lead- in) ; tổ chức trò chơi (phần free -) từ đó các em có thể ghi nhớ kiến thức để vận dụng vào việc kiểm tra bài cũ hoặc làm bài kiểm tra 15’,45’có kết quả tốt hơn. 2-Khả năng áp dụng : a) Áp dụng bản đồ tư duy vào phần warm –up Trong unit 13-FESTIVALS, để giới thiệu vào bài phần Writing bằng một vài câu hỏi để kiểm tra trí nhớ,huy động y cho bài viết (Brainstorming ) mà các em đã học về lễ hội nấu cơm trong phần Getting started tôi đã yêu cầu các em trình bày lại bằng bản đồ tư duy.Vậy là các em có thể hình dung việc viết về một lễ hội có mấy phần thi , có bao nhiêu người tham gia ,tiến hành như thế nào là những y chính cần bao hàm trong bài viết .Kết quả có hơn 10 em có thể vẽ , trình bày cũng như trả lời câu hỏi phần tóm tắt về lễ hội bằng bản đồ tư duy. 4